Ceza Muhakemesinde İstinaf İncelemeleri

İstinaf yoluna başvuru için süre 7 gündür. Bu süre hükmün açıklanması yüze karşı ise, açıklandığı tarihten itibaren başlar. Hükmün açıklanması yoklukta yapılmış ise, sürenin hükmün tebliğ edildiği tarihten itibaren başlaması gerekir. İstinaf başvurusunun süresi içinde yapılması ile hükmün kesinleşmesi engellenmiş olur.

Dosyanın Kabul Edilebilirlik İncelemesi

İstinaf başvuru dilekçesi, hükmü veren ilk derece mahkemesine sunulur. Hükmü veren ilk derece mahkemesi öncelikle istinaf başvuru dilekçesi üzerinden ilk inceleme adı verilen kabul edilebilirlik incelemesi yapar. Kabul edilebilirlik incelemesi; bazı açılardan istinafa başvurma imkânı bulunmayan durumların tespit edilerek istinaf isteminin Bölge Adliye Mahkemesi’ne gönderilmeksizin reddedilmesini amaçlamaktadır.

Ceza Muhakemesi Kanunu’nun 276. maddesine göre hükmü veren ilk derece mahkemesi şu durumlarda kabul edilebilirlik incelemesinden sonra istinaf istemini reddeder:

Başvurunun 7 günlük yasal sürenin geçirilerek yapılması,
Başvurunun aleyhine istinaf yoluna başvurulamayacak bir hükme karşı yapılması,
İstinaf başvurusunun bu başvuru hakkına sahip olmayan bir kişi tarafından yapılması,

hallerinde ilk derece mahkemesi istinaf isteminin reddine karar verir. Kabul edilebilirlik incelemesi neticesinde; istemin reddedilmesi durumunda ilgililer red kararının kendilerine tebliğinden itibaren 7 gün içinde Bölge Adliye Mahkemesi’ne başvurarak bu hususta karar verilmesini isteyebilirler.

Hükmü veren ilk derece mahkemesi kabul edilebilirlik incelemesi neticesinde istinaf istemini reddetmezse dava dosyası Bölge Adliye Mahkemesine gönderilir. İstinaf dilekçesinin bir örneği karşı tarafa tebliğ edilir ve karşı taraf tebliğ tarihinden itibaren 7 gün içinde yazılı olarak cevap verebilir. Ayrıca belirtmek gerekir ki ceza davalarında istinaf yolu başvuruları harca tabi değildir.

Bölge Adliye Mahkemesi’nde İnceleme Nasıl Yapılır?

Dosya ilk derece mahkemesince kabul edilebilirlik incelemesinden geçtikten sonra Bölge Adliye Mahkemesi’nin ilgili ceza dairesine tevzi edilir. Ancak burada da dosyanın esasına girilmeden önce dosya üzerinden ön inceleme yapılır. Ön inceleme kararı neticesinde;

Bölge adliye mahkemesinin yetkili olmadığının anlaşılması halinde yetkisizlik kararı verilerek dosya yetkili bölge adliye mahkemesine gönderilir.
Başvurunun süresi içinde yapılmadığının, hükmün bölge adliye mahkemesinin inceleme yetkisi bulunmayan kararlardan olduğunun, başvuranın başvuru hakkı olmadığının anlaşılması halinde istinaf başvuru reddedilir. Red kararına karşı itiraz yolu mevcuttur.

Ön inceleme neticesinde yetkisizlik veya red kararı verilmediği hallerde esastan incelemeye geçilir. Esastan inceleme sırasında bölge adliye mahkemesince dosya ve deliller incelenir ve inceleme neticesinde çeşitli kararlar verilebilir.

Ceza Muhakemesi Kanunu’nun 280. maddesinde Bölge Adliye Mahkemesinin verebileceği kararlar ayrıntılı olarak düzenlenmiştir. Söz konusu maddeye göre, Bölge Adliye Mahkemesi yapacağı istinaf incelemesi neticesinde şu kararları verebilir:

İstinaf başvurusunun esastan reddine (onama),
Hukuka aykırılıkların düzeltilerek istinaf başvurusunun reddine,
İstinaf incelemesi sonunda CMK m.289 da belirtilen bir hukuka aykırılık nedeninin (kesin hukuka aykırılık nedeni-mutlak bozma sebebi gibi) bulunması halinde hükmün bozulmasına ve dosyanın yeniden karar verilmek üzere yerel mahkemeye gönderilmesine,
Diğer hallerde, gerekli tedbirleri aldıktan sonra davanın yeniden görülmesine ve duruşma hazırlığı işlemelerine başlanmasına hükmedilebilir.
İstinaf Başvurusunun Esastan Reddi (Onama)

Bölge Adliye Mahkemesi yaptığı esastan inceleme sonucunda;

İlk derece mahkemesinin kararında herhangi bir hukuka aykırılık bulunmadığı,
Delil ve işlemlerde herhangi bir eksiklik olmadığı,
İspat bakımından değerlendirmenin yerinde olduğu,

kanısına varırsa istinaf başvurusunun esastan reddine karar vermektedir. İstinaf başvurusunun esastan reddi kararı ile ilk derece mahkemesinin vermiş olduğu hüküm Bölge Adliye Mahkemesince onanmış olur.

İstinaf başvurusunun dosya üzerinden esastan reddi halinde istinaf isteminde bulunan kişi, koşulları varsa ceza davası için Yargıtay’a temyiz başvurusu yapabilir. Ancak, istinaf mahkemesinin kararı temyiz edilemeyecek kararlardan ise, yerel mahkeme kararı Bölge Adliye Mahkemesinin kararı ile kesinleşir.

Hukuka Aykırılığın Düzeltilerek İstinaf Başvurusunun Esastan Reddi

Bölge Adliye Mahkemesince yapılan inceleme neticesinde, hukuka aykırılık tespit edilmiş ancak bu hukuka aykırılık yeniden yargılamayı gerektirmeyecek basit bir hata olarak değerlendirilmişse bu durumda Bölge Adliye Mahkemesi tarafından hukuka aykırılığın düzeltilerek istinaf başvurusunun esastan reddi kararı verilir.

Burada amaç, basit hatalar nedeniyle davanın yeniden görülmesine ihtiyaç duyulmaksızın kararın kesinleşmesi sağlanarak yargılamanın makul sürede tamamlanmasıdır. Hukuka aykırılığın düzeltilerek istinaf başvurusunun reddi kararı verilebilmesi şu durumlarda mümkündür: (CMK m.303)

Olayın daha fazla aydınlanması gerekmeden beraate veya davanın düşmesine ya da alt ve üst sınırı olmayan sabit bir cezaya hükmolunması gerekirse,
Mahkemece sabit görülen suçun unsurları, niteliği ve cezası hükümde doğru gösterilmiş olduğu hâlde sadece kanunun madde numarası yanlış yazılmışsa,
Hükümden sonra yürürlüğe giren kanun, suçun cezasını azaltmış ve mahkemece sanığa verilecek cezanın belirlenmesinde artırma sebebi kabul edilmemiş veya yeni bir kanun ile fiil suç olmaktan çıkarılmış ise birinci hâlde daha az bir cezanın hükmolunması ve ikinci hâlde hiç ceza hükmolunmaması gerekirse,
Sanığın açıkça saptanmış olan doğum ve suç tarihlerine göre verilecek cezanın belirlenmesinde gerekli indirim yapılmamış veya yanlış indirim yapılmışsa,
Artırma veya indirim sonucunda verilecek ceza süresi veya miktarının belirlenmesinde maddî hata yapılmışsa,
Türk Ceza Kanunu’nun 61’inci maddesindeki sıralamanın gözetilmemesi nedeniyle eksik veya fazla ceza verilmişse,
Harçlar Kanunu ile yargılama giderlerine ilişkin hükümlere ve Avukatlık Kanunu’na göre düzenlenen ücret tarifesine aykırılık mevcutsa,
Cumhuriyet savcısının istinaf yoluna başvurma nedenine uygun olarak mahkumiyete konu suç için kanunda yazılı cezanın en alt derecesinin uygulanmasını uygun görmesi hâlinde,
Başka bir araştırmaya ihtiyaç duyulmadan cezayı kaldıran veya cezada indirim yapılmasını gerektiren şahsî sebeplere ya da şahsî cezasızlık sebeplerine bağlı olarak daha az ceza verilmesini veya ceza verilmesine yer olmadığına karar verilmesini gerektiren hâllerde,
Olayın daha fazla araştırılmasına ihtiyaç duyulmadan davanın reddine karar verilmesi veya güvenlik tedbirlerine ilişkin hatalı kararın düzeltilmesi gereken hâllerde

Bölge Adliye Mahkemesi hukuka aykırılığın düzeltilerek istinaf başvurusunun reddi kararı (düzelterek onama) verilebilir.

Hükmün Bozulması Kararı

Hükmün bozulması kararı, ilk derece mahkemesinin vermiş olduğu kararda hukuka kesin bir aykırılığın mevcudiyetine işaret eder. Hükmün bozulması kararı verildiği hallerde dosya yeniden incelenmek ve hüküm tesis edilmek üzere hükmü veren ilk derece mahkemesine veya kendi yargı çevresinde uygun göreceği diğer bir ilk derece mahkemesine gönderilir.

Hükmün bozulması kararı verilecek hukuka aykırılık nedenleri şunlardır:

Mahkemenin kanuna uygun olarak teşekkül etmemiş olması,
Hakimlik görevini yapmaktan kanun gereğince yasaklanmış hâkimin hükme katılması,
Geçerli şüphe nedeniyle hakkında ret istemi öne sürülmüş olup da bu istem kabul olunduğu hâlde hâkimin hükme katılması veya bu istemin kanuna aykırı olarak reddedilip hâkimin hükme katılması,
Mahkemenin kanuna aykırı olarak davaya bakmaya kendini görevli veya yetkili görmesi,
Cumhuriyet savcısı veya duruşmada kanunen mutlaka hazır bulunması gereken diğer kişilerin yokluğunda duruşma yapılması,
Duruşmalı olarak verilen hükümde açıklık kuralının ihlâl edilmesi,
Hükmün hukuka aykırı yöntemlerle elde edilen delile dayanması.

Ceza Muhakemesi Kanunu’nun 284. Maddesine göre Bölge Adliye Mahkemesinin vermiş olduğu kararlara karşı ilk derece mahkemesinin direnme yasağı vardır. Bir diğer ifade ile, hükmün bozulması kararı verildiği hallerde ilk derece mahkemesi Bölge Adliye Mahkemesi’nin vermiş olduğu kararları uygulamama ve kendi kararının doğruluğu konusunda direnemez. Bu konudan yeniden bir hüküm kurması gerekmektedir.

Davanın Yeniden Görülmesi Kararı

Bölge Adliye Mahkemesi, yaptığı istinaf incelemesi neticesinde yerel mahkeme kararının bozulmasına gerek olmadan yapacağı bir kovuşturmayla kendisinin yeniden bir karar vermesini mümkün görürse, gerekli tedbirler alındıktan sonra davanın yeniden görülmesine karar verilir. Davanın yeniden görülmesi kararı verildiği durumlarda bölge adliye mahkemesi duruşma hazırlığı yapar ve yargılamayı kendi bünyesinde yeniden görür.

Duruşma hazırlığı aşamasında, duruşma günü belirlenir ve duruşma için gerekli çağrılar yapılır. Mahkemece gerekli görüldüğü hallerde tanık ve bilirkişi dinlenmesine ve keşif yapılmasına da karar verilebilir. İstinaf kanun yolunun asıl amacının maddi gerçeği ortaya çıkartmak olması bu aşamada tanık ve bilirkişi dinlenmesine ve keşif yapılmasına da olanak tanımaktadır.

Bölge Adliye Mahkemelerinde duruşma aşamasında; görevlendirilen üyenin inceleme raporu, İlk derece mahkemesinin gerekçeli hükmü, İlk derece mahkemesinde dinlenilen tanıkların ifadelerini içeren tutanaklar ile keşif tutanakları ve bilirkişi raporu, Bölge adliye mahkemesi duruşma hazırlığı aşamasında toplanan delil ve belgeler, yapılmışsa keşif ve bilirkişi açıklamalarına ilişkin tutanak ve raporlar anlatılır ve dinlenilmesine karar verilen tanık ve bilirkişiler çağırılır.

Ayrıca 17.10.2019 da yürürlüğe giren 1. Yargı Paketi ile düzenlendiği üzere “Sanık, müdafii, katılan ve vekilinin davetiye tebliğ edilmesine rağmen duruşmaya gelmemesi hâlinde duruşmaya devam edilerek sanığın sorgu tutanakları anlatılmak suretiyle dava yokluklarında bitirilebilir. Ancak, 195 inci madde hükümleri saklı kalmak üzere, sanık hakkında verilecek ceza, ilk derece mahkemesinin verdiği cezadan daha ağır ise, her hâlde sanığın dinlenmesi gerekir.”

Bölge adliye mahkemesince verilen kararların sanık lehine olması halinde, bu hususların istinaf isteminde bulunmamış olan diğer sanıklara da uygulanma olanağı varsa bu sanıklar da istinaf isteminde bulunmuşçasına verilen kararlardan yararlanırlar. Böylece lehe verilmiş bölge adliye mahkemesi kararından diğer sanıklar da yararlanmış olur.

İstinaf Kanun Yolu Başvurusu Nereye Yapılmalıdır?

İstinaf kanun yolu başvurusu, hükmü veren mahkemeye yapılır. Ancak yanılgıyla başka mahkemeye başvurulması hak kaybına neden olmaz. O mahkemenin başvuruyu hükmü veren mahkemeye göndermesi gerekir. Zabıt katibine yapılan beyan tutanağa geçirilir. Tutanağın da hakim tarafından onaylatılması gerekir.

İstinafta Aleyhe Değiştirme Yasağı

Duruşma sonunda bölge adliye mahkemesi istinaf başvurusunun esastan reddi kararı verebilir veya ilk derece mahkemesi hükmünü kaldırarak yeniden hüküm kurabilir. Yeniden hüküm kurulması halinde aleyhe bozma yasağı adı verilen yasağa göre; istinaf yoluna yalnızca sanık lehine başvuru yapılmışsa, yeni verilecek hüküm önceki hükümde belirlenmiş olan cezadan daha ağır olamaz.