VELAYETİN SONA ERME NEDENLERİ

  Kanundan kaynaklanan sona erme nedenleri;

a-) Çocuk on sekiz yaşını doldurmakla veya evlenerek ve ya on beş yaşını doldurmuşsa kendi isteği, velisi onayı, mahkeme kararı ile reşit olduysa velayet sona erer. Ancak ergin olan birey kısıtlanmış ve kendisine vasi atanmasına gerek görülmemişse, kısıtlılık hali ortadan kalkıncaya kadar velayet devam eder. Kısıtlılık hali ortadan kalktığında velayet de sona erer.

b-) Çocuk evlat olarak üçüncü bir kişiye verilirse velayetten kaynaklanan hak ve yükümlülükler evlat edinene geçer.

c-) Ana baba veya çocuğun ölümü veya gaipliğine karar verilmesi halinde velayet sona erer. Ancak ana babadan yalnızca biri öldüyse velayet hakkı sağ kalan eşte bulunacaktır. İkisinin de ölmesi durumunda çocuğa vasi atanmaktadır.

Velayetin mahkeme kararı ile sona ermesi;

Hakim gerektiği takdirde kendiliğinden yahut istem üzerine velayeti kaldırır. Hakimin velayetin kaldırılmasına karar verebilmesinin ön şartı ise çocuğun korunmasına ilişkin diğer önlemlerde sonuç alınamaması ya da bu önlemlerin yetersiz kalacağının anlaşılmasıdır. Diğer önlemler ile çocuğun korunması sağlanacaksa velayetin kaldırılmaması gerekmektedir.

1-Velayet görevinin gereği gibi yerine getirilememesi; ana babanın velayet görevini, deneyimsizliği, hastalığı, başka bir yerde bulunması veya benzeri nedenlerle gereği gibi yerine getirememesini ifade eder. Ana babanın fakir olması velayetin kaldırılmasını gerektirmez ancak tembelliği huy edinmeleri haklı neden olabilir. Sayılan nedenler belirli süre devam eden ve görevin gereği gibi yerine getirilmesini engelleyen nedenlerdir. Ana ve babanın deneyimsizliği nedeniyle velayet kaldırılmadan önce ana babanın bu deneyimsizliğini ortadan kaldırmak için başka önlemler de alınır. Yargıtay 2. HD 7.9.1999 tarihli 7102-8157 Esas ve Karar sayılı künyesinde;  “Velayet hakkı kendisine verilen annenin acizliği ve görevi yerine getirmediği kanıtlanmadıkça velayet hakkı kaldırılamaz.” şeklindedir. Ana babanın hastalığı kendilerinin kusuruna dayanmayabilir. Bu hastalığın velayet görevini yerine getirmesine engel olacak derecede ağır olması gerekmektedir. Akıl hastalığı gibi durumların oluşması buna en iyi örnektir. Ayrıca, kanunda sebepler sınırlı sayıda gösterilmemiş olup, benzeri sebebin ne olduğu konusu ise hakim tarafından  takdir edilmektedir. Ana ve babanın kısıtlanması durumunda da velayet hakkı kaldırılabilir.

b-) Ana babanın çocuğa yeterli ilgiyi göstermemesi, bu ihmal için geçerli bir mazerete sahip olmamaları ve bu durumun süreklilik arz etmesi halinde velayet hakkı kaldırılabilir. Burada ana babanın kusurlu olması ve çocuğun bu durumdan zarar görmesi gerekir. Yargıtay 2HD 21.03.1994 tarih ve 4405-4618 Esas ve Karar sayılı künyesinde; babaya bırakılan çocukların fiilen babaanneye bırakıldıkları belirlenip velayetin değiştirilmesine karar verilmesi gerekir.

c-) Ana ve Babanın çocuğa karşı yükümlülüklerini ağır biçimde ihlal etmesi halinde velayetin kaldırılabilmesi için velayet hakkının ağır biçimde ihlal edilmesi ve fahiş bir ihmalde bulunulması gerekir.

d-) Velayet Hakkına sahip ana veya babanın yeniden evlenmesi durumunda çocuğun menfaatine göre hareket edilerek çocuğun velayeti yeniden evlenen ebeveyn için kaldırılabilir. Ebeveyn evlendikten sonra velayet görevinin gereklerini gereği gibi yerine getirmiyor veya çocuğun menfaatleri davanın açılmasını  gerektiriyorsa Aile Hakimi durumun hal ve şartlarına göre çocuğun velayet hakkını değiştirebilmektedir.

e-) Ana ve babanın hapis cezasına mahkum edilmiş olması halinde velayet yetkisi kullanılamaz.

 

Velayetin Değiştirilmesi Davası

Velayete ilişkin mahkeme kararları kesin hüküm teşkil etmemektedir. Değişkenlik gösteren şartlara göre velayet değiştirilebilmektedir. Bu değişiklik ise anca hakim kararıyla gerçekleştirilmektedir.

Yargıtay Hukuk Genel Kurulu’nun 15.04.1992 gün ve 1992/2-140 E. 1992/248 K sayılı künyesinde; boşanmayla velayetin değiştirilebilmesi için velayet kendisine verilen tarafın ya da çocuğun durumunda esaslı değişikliklerin olması ve bu değişikliklerin geçici değil sürekli mahiyette olması gerekir. Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları Sözleşmesi’nin 12. ve Çocuk Haklarının Kullanılmasına İlişkin Avrupa Sözleşmesi’nde düzenlenen 3. ve 6.maddelerinde yer alan hükümler nezdinde çocuk, söz konusu durumun anlam ve önemini anlayabilecek düzeydeyse, çocuğun da görüşünün alınması gerektiğini belirtmektedir. Ayrıca, velayetin verildiği eşte yukarıda sayılan velayetin kaldırılmasına ilişkin nedenlerden birinin vukuu bulması halinde çocuğun yararı gözetilerek velayetin değiştirilmesine hükmedilmelidir. Örneğin; velayetin bırakıldığı tarafın sürekli ve ağır hastalığa uğraması halinde velayetin değiştirilmesi mümkündür.

Yargıtay 2. HD E:2013/4764 K:2013/25031 ve 4.11.2013 tarihli karar künyeli içtihadında; velayeti üstlenen anne veya babanın tekrar evlenmiş olması tek başına velayetin değişmesi için yeterli kabul edilmemiştir. Çocuğun menfaati gerektirdiği takdirde velayet değiştirilebilir. Bunun için velayetin değişmesi davası açan çocuğun menfaatine olacağına dair delil sunmalıdır.

Öte yandan, velayetin değiştirilmesi davasının açılması için herhangi bir süre öngürülmemiştir. Çocuğun menfaati iş bu davanın açılmasını gerektirdiği anda açılabilmektedir. Bu davayı yalnızca velayet sahibi olmayan birey değil çocuğun velayetine sahip birey de açabilmektedir.