ROMA HUKUKUNDA HÜKÜMSÜZLÜK HALLERİNİN SINIFLANDIRILMASI

Sebepleri: Hükümsüzlük halleri sınıflandırma nedenleri, başlangıçtaki imkansızlık, hukuka aykırılık ve ahlaka aykırılık olmak üzere üç ana başlık altında toplanabilir.

A- Başlangıçtaki İmkansızlık: Hukuki işlem kurulurken, hukuki işlemin konusunun imkansız olmasıdır. Bu durumda hukuki işlem geçersiz olur. Örnek olarak tamamen yanmış bir evin bir alım satım sözleşmesinin konusu olması, bu hukuki işlemi geçersiz yapar. Yani olmayan bir mal satılamaz. Başlangıçtaki imkansızlığın ileri sürülüp geçeli olması için durumun objektif olması gerekir. Ya da Roma’da dini amaçla kullanılan eşyaların alım satım konusu olması söz konusu olmamaktaydı. Dolayısıyla dini araç gereçlerin konusunu oluşturduğu alım satım sözleşmesi geçersiz olmaktaydı.

B- Hukuka Aykırılık: Hukuki işlemler hukuka aykırı ise geçersiz olurlar. Roma’nın siyasi dönemlerine göre hukuk kaynakları değişmekle birlikte özellikle, 12 levha kanunu, halk meclisi kararları, praetor kararları, imparator emirnameleri, İustinianus döneminde Corpus Iurus Civilis dönemlere göre hukuk kaynaklarını oluşturmaktaydı. Dolayısıyla bu hukuk kaynaklarına aykırı olarak hukuki işlem yapıldığında hukuki işlem geçersiz olmaktaydı. Roma eşya hukukuna işlemler “res mancipi” ve “res nec mancipi” mal ayırımına göre yapılmaktaydı. Bunlar için de “mancipatio” ve “in iure cessio” hukuki törensel şekle tabi işlemler yapılırdı. Bu işlemler kanunla öngörülmüştür. Dolayısıyla malların mülkiyetinin devri bu işlemlere göre yapılması gerekmektedir. Eğer malların mülkiyetin devri bu işlemlere göre yapılmazsa hukuki işlemler geçersiz olurdu. Yine Roma’da borçlar hukukunda sıkça görülen “stipulatio”  denilen sözlü bir hukuki işlem vardır. Bu işlem, karşılıklı olarak belirli sözlerin söylenmesiyle kurulan bir hukuki işlemdir. Burada tarafların karşılıklı söylemeleri gereken sözler şekil şatıdır. Dolayısıyla stipilatio’nun şekil şartına uymayan hukuki işlemlerde geçersiz sayılmaktaydı.

C- Ahlaka Aykırılık: Roma’da hukuki işlemlerin konusunun ve amacının ahlaka aykırı olmaması gerekmektedir. Dolayısıyla genel ahlak kurallarına aykırı olarak yapılan hukuki işlemler geçersiz olmaktadır.  Örneğin bir şirket gayri meşru işler yapmak amacıyla kurulursa bu şirketin sözleşmesi geçersiz sayılırdı.