Pandemi Koşullarında Sağlık Çalışanlarının İş Güvenceleri

Türk Tabipleri Birliği (TTB) Merkez Konseyi tüm dünyanın ağır bir pandemi ile mücadele ettiği ve pek çok kesimdeki çalışanların, toplumun geniş kesiminin evlerine kapandığı bir dönemde, sağlık çalışanlarının büyük bir titizlik ve özveriyle her alanda sağlık hizmetini sürdürdüğüne dikkat çekerek, çalışma koşullarının ve özlük haklarının bu olağan dışı dönemin koşullarına uyarlanması gerektiğini bildirdi.

Belirti ve semptomlar ateş, öksürük ve nefes darlığı ile beraber solunum semptomlarını içerir. Daha ciddi vakalarda, enfeksiyon pnömoniye, ciddi akut solunum sendromuna ve bazen ölüme neden olabilir. COVID- 19’un yayılmasını önlemek için standart öneriler arasında: alkol bazlı el ovma veya sabun ve su kullanarak ellerin sık sık temizlenmesi; öksürme ve hapşırma sırasında burun ve ağzın bükülmüş bir dirsek veya tek kullanımlık bir mendil ile kapatılması; ateşi ve öksürüğü olan herhangi biriyle yakın temastan kaçınmak.

DSÖ, bu yeni virüs hakkında bilimsel bilgiyi hızla genişletmek ve insanların sağlığını korumak ve bu salgının yayılmasını önlemek için tedbirler konusunda zamanında tavsiyelerde bulunmak için küresel uzmanlar, hükümetler ve ortaklarla yakın bir şekilde çalışmaktadır.

Açıklamanın tam metni şöyle:

Sağlık Çalışanlarının İş Güvenceleri

Yaşadığımız salgın hastalığın yayılmasının önlenmesi kapsamında insanların sosyal ilişkilerini sınırlamaları ve mümkün olduğunca evden dışarı çıkmamaları; sağlık sisteminin salgına odaklanabilmesi için de acil veya zorunlu olmayan hallerde sağlık kuruluşlarına başvurudan kaçınmaları gereklidir. Bu önlemler sebebiyle, genel olarak birçok çalışma alanında faaliyetler bütünüyle durmuş, pek çok sağlık kuruluşu da çalışmalarını sınırlandırmış ya da virüs salgını odaklı çalışmalara yönelmiştir.

Dünya’da ve ülkemizde virüsün yayılım hızı ve özellikle yaşlı ve kronik hastalıkları olanlarda daha ağır ölümcül sonuçları uyarınca asıl olarak yayılım hızının azaltılması ve diğer yandan sağlık hizmetlerinin buna göre yeniden düzenlenip, hizmette sürekliliğin sağlanması zorunluluk olarak karşımıza çıkmıştır. Alınan çeşitli idari önlemlerle virüsün yayılım hızının azaltılması amaçlanmış, bazı özel sağlık kurumlarının pandemi hastanesine dönüştürülmesi veya sağlık çalışanlarının görevleriyle ilişiklerinin kesilmesinin yasaklanması gibi önlemlerle de sağlık hizmet kapasitesi korunmaya çalışılmıştır.

Diğer yandan, bazı işyerleri genel olarak başvuru sayısının azaldığı ve benzeri gerekçelerle çalışanlarını işten çıkartmaktadır. Hemen belirtelim ki, Sağlık Bakanlığı’nın Kararı uyarınca 27.06.2020 tarihine kadar sağlık çalışanlarının istifa ederek ya da işten çıkarılmaları suretiyle görevlerinden ayrılmaları yasaklanmıştır. Bu yasak, kamu ya da özel sağlık kurum ve kuruluşlarında görevli bütün sağlık çalışanlarını kapsamaktadır. Çalışma veya çalışmama hakkı Anayasal temel haklar arasındadır. Bu nitelikteki bir hakkın bu şekilde sınırlandırılmasının hukuka aykırılığına ilişkin haklı tartışma ayrıca yapılmakla birlikte; 27.06.2020 tarihine kadar, sağlık çalışanları –sağlık mazeretleri dışında- istifa ederek görevlerinden ayrılamayacağı gibi İş Kanunu’nun 25/2. Maddesi ile Devlet Memurları Kanunu’nun 125/E maddesindeki sebeplerden biri gerçekleşmediği takdirde iş akdini fesih veya kamu görevinden çıkartma işlemi yapılamayacaktır.Bütün bunlara karşın, sağlık çalışanlarının iş akdinin feshedildiğine ilişkin şikayetler mevcuttur. Bu nedenle, sözleşmesi feshedilen sağlık çalışanlarının iş güvencesine ilişkin kısa bilgilendirme yapılmasında yarar görülmüştür.

1)İş sözleşmesinin bu dönemde feshedilemeyeceğini belirterek İl Sağlık Müdürlüğü’ne başvurularak işinden ayrılışının yapılmaması ve işverenin Sağlık Bakanlığı’nın Kararından bilgilendirilerek uyarılması istenebilir.

2)Şartları uygunsa (hekimin en az altı aydan beri çalıştığı işyerinde en az 30 işçi çalışıyor ise) iş sözleşmesinin feshinin bildirildiği tarihten itibaren bir ay içinde, feshin geçerli bir sebebe dayanmadığı belirtilerek, işe iade talebiyle arabulucuya başvurulması gerekir. Bu dönemde yargıdaki süreler de 30.04.2020 tarihine kadar durdurulmuştur. Dolayısıyla bir aylık sürenin başlangıcı 01.05.2020 olacaktır. Ancak, sürenin başlaması beklenmeksizin arabulucuya başvurulması ve arabulucunun gerektiğinde telekonferans yöntemiyle bu süreci yürütmesi de mümkündür.

3) Arabulucu görüşmeleri sonucunda uzlaşılarak işe iade kararı verilemediğinde, iki hafta içinde iş mahkemesinde işe iade istemiyle dava açılabilir. Bu dava sonunda işe iade kararı verilir fakat işveren işe iadeyi kabul etmezse, mahkeme tarafından belirlenmiş olan, başvurucunun 8 ilâ 12 aylık ücreti tutarındaki tazminat işveren tarafından ödenir.

4)İşe iade talebinin mahkeme veya işveren tarafından reddedilmesi halinde iş akdinin feshine bağlı işçilik alacakları doğabilir. Bunlar, temel olarak, şartları varsa, her çalışma yılı için çalışanın bir aylık ücreti tutarındaki kıdem tazminatı, işyerindeki çalışma süresine bağlı olarak 2-8 haftalık ücreti tutarındaki ihbar tazminatı, kullanılmayan yıllık izin günleri ile yapılan fazla çalışmaların ücretidir. Bu tazminat ve alacaklar işveren tarafından rızaen ödenmezse önce arabuluculuk, anlaşma sağlanamadığında ise mahkemeye başvurularak talep edilir.

5)Bir kısım özel hastanelerde çalışan hekimlerle, 2015 yılında 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Yasasına eklenen Ek 10. Madde kapsamında, sözleşme yapılarak ücretlerinin fatura karşılığı ödenmesine başlanmıştır. Çalışma biçimi aynı kalmasına karşın sadece ücretin ödenme yöntemindeki bu değişiklik çalışanların statüsünde bir farklılığa yol açmayacağı için, bu hekimlerin iş sözleşmelerinin feshinde de yukarıda belirtilen haklar geçerliliğini korumaktadır.

6)Çalışanların işlerini korumaktan ziyade, haklı bir sebep olmaksızın iş sözleşmesi feshedilenlere tazminat ödenmesini hedefleyen bu hakların yanı sıra, işyeri hekimlerinin ek bir tazminat olanağı daha vardır.

İşyeri hekimi, bildirim yükümlülüğünü yerine getirdiği için iş sözleşmesi feshedilirse işveren hakkında bir yıllık sözleşme ücreti tutarından az olmamak üzere tazminata hükmedilir. İşyeri hekiminin diğer işçilik hakları saklıdır.Bütün Dünya’da ağır bir salgın hastalıkla mücadele edilen, pek çok kesimdeki çalışanların ve hemen bütün toplum kesimlerinin evlerine kapandığı bu dönemde sağlık çalışanları büyük bir titizlik ve özveriyle her alanda sağlık hizmeti sunmaktadır. Meslektaşlarımızın bilgi ve emeklerine hürmet edilmesini, bütün özel sağlık kurum ve kuruluşlarına kamusal ödevler verilerek sağlık hizmet sunumuna katılmalarının sağlanmasını, bu süreçte sağlık hizmetlerinin ücretsiz sunulmasını ve bu sağlık kuruluşlarının personel giderlerine kamusal destek sağlanmasını talep ediyoruz. Ayrıca çalışanın işten çıkartılmamasının sağlanmasının devletin temel sorumluluğu olduğunu bir kez daha kamuoyuyla paylaşıyor ve yetkilileri bu doğrultuda sorumluluklarını yerine getirmeye davet ediyoruz.

İş sağlığı ve güvenliği de dahil olmak üzere sağlık çalışanlarının hakları, rolleri ve sorumlulukları

Sağlık çalışanları herhangi bir salgına yanıt verilirken ön saflardadır ve bu nedenle onları salgın patojeni ile enfeksiyon riski altına sokan tehlikelere maruz kalırlar (bu durumda COVID-19). Tehlikeler; patojen maruziyeti, uzun çalışma saatleri, psikolojik sıkıntı, yorgunluk, mesleki tükenmişlik, damgalanma ve fiziksel ve psikolojik şiddeti içerir. Bu belge, iş sağlığı ve güvenliğini korumak için gereken özel tedbirler de dahil olmak üzere sağlık çalışanlarının hak ve sorumluluklarını vurgulamaktadır.

Sağlık çalışanlarının hakları, sağlık tesislerindeki işverenlerin ve yöneticilerin şunları yapmasını gerektirir (HAKLAR):

İş sağlığı ve güvenliği risklerini en aza indirmek için gerekli tüm önleyici ve koruyucu önlemlerin alınmasını sağlamak için genel sorumluluk üstlenmek.
Aşağıdakiler dahil olmak üzere iş sağlığı ve güvenliği hakkında bilgi, talimat ve eğitim sağlamak;
Enfeksiyonun önlenmesi ve kontrolü hakkında tazeleme eğitimi; ve
Kişisel koruyucu ekipmanların (KKD) kullanılması, giyilmesi, çıkarılması ve atılması;
Şüpheli veya teyit edilmiş COVID-19 hastalarına bakım yapan sağlık personeli ve diğer personele yeterli miktarda yeterli enfeksiyon önleme ve koruma tedbirleri ve KKD malzemesini (maske, eldiven, gözlük, önlük, el dezenfektanı, sabun ve su, temizlik malzemeleri) çalışanların bu tip iş sağlığı ve güvenliği gereksinimleri için harcama yapmaları gerektirmeyecek şekilde sağlamak.
Personeli COVID-19 ile ilgili teknik güncellemeler konusunda bilgilendirmek ve hastaları değerlendirmek, triyaj yapmak, test etmek ve tedavi etmek konusunda uygun araçlar sağlamak ve enfeksiyon önleme ve kontrol bilgilerini hastalar ve toplum ile paylaşmak;
Gerektiğinde kişisel güvenlik için uygun güvenlik önlemlerini sağlamak;
Çalışanların solunum sisteminden kan veya vücut sıvılarına maruz kalma veya şiddet vakaları gibi olayları rapor etmeleri için suçlayıcı olmayan bir ortam oluşturmak ve mağdurlara destek de dahil olmak üzere yakın takip için önlemler almak;
Çalışanlara öz değerlendirme, semptom bildirme ve hasta olduğunda evde kalma konusunda tavsiyelerde bulunmak;
Uygun çalışma saatlerini molalarla sürdürmek;
Sağlık çalışanlarına çalışmalarının iş sağlığı ve güvenliği konularında danışmanlık vermek ve meslekhastalıkları vakalarında gerekli mercilere bildirim yapmak;
İşveren gerekli herhangi bir düzeltici önlemi alana kadar, yaşam veya sağlık için sürekli veya ciddibir tehlikenin olduğu bir çalışma durumuna geri dönmesine zorlamamak.
Çalışanların, yaşamları ve sağlıkları için yakın ve ciddi bir tehlike oluşturduğuna inanmak için makul bir gerekçeye sahip oldukları bir çalışma durumundan kendilerini uzak tutma hakkını kullanmalarına izin vermek. Bir sağlık çalışanı bu hakkı kullandığında, istenmeyen sonuçlardan korumak.
İşyerinde maruz kaldıktan sonra COVID-19 ile enfekte olması durumunda tazminat, rehabilitasyonve iyileştirici hizmetler hakkını sağlamak. (Bu mesleki maruziyet olarak kabul edilir ve ortaya çıkanhastalık meslek hastalığı olarak kabul edilir.)
Mental sağlık ve danışmanlık hizmetlerine erişim sağlamak; ve
Yönetim ile çalışanlar ve / veya temsilcileri arasında iş birliğini sağlamak.

Sağlık çalışanları şunları yapmalıdır :

Belirlenmiş iş sağlığı ve güvenliği prosedürlerini takip etmek, başkalarını sağlık ve güvenlik risklerine maruz bırakmaktan kaçınmak ve işveren tarafından sağlanan iş sağlığı ve güvenliği eğitimine katılmak;
Hastaları değerlendirmek, triyaj ve tedavi etmek için önerilen protokolleri kullanmak;
Hastalara saygı, merhamet ve vakar ile davranmak;
Hastanın gizliliğini korumak;
Şüpheli ve teyit edilmiş vakalar için yerel halk sağlığı raporlama prosedürlerini hızla takip etmek;
Ne semptomları ne de riski olmayan ilgili kişiler de dahil olmak üzere, doğru enfeksiyon önlemeve kontrol ve halk sağlığı bilgilerini sağlamak;
Kişisel koruyucu ekipmanı uygun şekilde yerleştirmek, kullanmak, çıkarmak ve atmak;
Hastalık belirtileri için kendi kendini izlemek ve eğer meydana gelirse, hastalığı izole etme veyayöneticilere bildirmek;
Destek müdahaleleri gerektiren aşırı stres veya zihinsel sağlık sorunları belirtileri yaşıyorlarsayönetime tavsiyede bulunmak; ve
Yaşam ve sağlık için yakın ve ciddi bir tehlike oluşturduğuna inanmak için makul gerekçeleri olanher durumu derhal amirlerine bildirmek.