Deniz Ticareti Hukukunda Çarter Sözleşmeleri

Deniz ticareti hukukunda çarter sözleşmesi, bir yükün taşınması için yapılan navlun sözleşmesinin türünü ifade etmektedir. Çarter sözleşmesi gemiyi kiralayana yalnızca geminin taşıma kapasitesinden yararlanma hakkını vermekteyken gemi sahibi, geminin sefer ve yönetimini elinde tutmaya devam etmektedir. Bu sözleşme türünde taşıtana ayrılan yerin hacmine göre tam ve kısmi çarter olmak üzere iki tür bulunmaktadır. Tam çarterde geminin tümü tutulmaktadır. Kısmi çarterde ise gemi­nin belirli bir yeri taşıtana ayrılmaktadır. Geminin kullanılma biçimine göre ise yol­culuk çarteri ve zaman çarteri iki türe ayrılmaktadır. Yolculuk çarteri, bir geminin belirli bir yükü bir limandan öteki limana taşı­mak üzere tutulmasını ifade etmektedir. Burada,  gemi birden çok yolculuk yapmak üzere de tutulabilmektedir. Za­man çarterinde ise, gemi belirli bir zaman için tutulur ve navlun zaman ölçüsü­ne göre saptanmaktadır. Bu sözleşmede gemiyi tutan, ambar ve kumanya giderlerini ödemekte; ayrıca kaptan ve gemi adamlarına karşı ticari alanda sınırlı bir talimat yetkisinden yararla­nmaktadır.

Çarter sözleşmesi yasaya göre şekli anlamda özel bir biçime bağlanmamıştır. Uygulamada denizci­lik işleriyle uğraşan simsarlar (broker) aracı­lığıyla ve tip-sözleşme’lerdeki koşullarla yapılmaktadır. Taraflar ya da onlar adına hareket eden yetkili kişiler, “fixing letter” adlı bir belge ile sözleşmenin önemli koşullarını özet olarak belirledikten sonra, yazılı sözleşmeyi hazırlamaktadırlar. Yasal açıdan yazılı sözleşme zorunluluğu bulunmamakla birlikte, bu yöntem bir kanıt­lama aracı olarak yaygın biçimde kullanılmaktadır. Taraflardan her biri kendisine navlun sözleşmesine ilişkin bir belge (Türk hukukunda çarter parti) verilmesini isteyebilmektedir. (Türk Ticaret Kanunu, m. 1017). Yazılı sözleşme hazırlanırken Ba’k Ülkeleri ve Uluslarara­sı Deniz Konferansı (BIMCO) ile Birleşik Krallık Deniz Ticaret Odası’nın (Chof Sh) hazırladığı formüllere uyulmaktadır.  Herhangi bir anlaşmazlık hasıl olduğunda, ilgili mahkeme çarter sözleşmesi belgesini incele­yerek konuya açıklık getirir. Ancak uygula­mada anlaşmazlıklar genellikle hakemlik yoluyla çözülmektedir. Çarter sözleşmelerinin en önemli maddeleri ise malın yüklenmesi ve boşaltılması için öngörülen gün sayısına ve giderleri kimin karşılayacağına ilişkin olan­lardır ki bu unsurlara açıklık getirilmesi taraflar lehine sonuçlar doğuracaktır.